آیا جهاد،با نفع شخصی متعارض است؟

 آیا  تعابیرقرآن بیانگر قبح ذاتی مال یا ثروت است؟ باید گفت خیر، بلکه این دست مطالب درصدد بیان واقعیتی اجتماعی و تاریخی درباره ثروت است ، قانونی تکوینی که از بدو پیدایش جامعه بشری بر رابطه انسان و مال حاکم بوده است.

ویژگی عمده این رویکرد، به رغم سرشاربودن از مفاهیم دینی و آیات و روایات ، دوربودن از فضای واقعی اقتصاد یا پدیده ها و مناسبات اقتصادی جامعه است که مقدمه ای ضروری برای درک عمیق و تحلیل صحیح اقتصادی است.

همچنین حجم بالایی از مطالب تولید شده در این رویکرد به مطالعه تطبیقی مفاهیم و مبانی نظری دانش اقتصاد معطوف است ؛ به عنوان مثال مباحث مالکیت ، کمیابی یا پریابی به عنوان موضوع اصلی علم اقتصاد، مبانی و اهداف نظام اقتصادی ، توزیع درآمد و ثروت و عدالت اجتماعی از موضوعاتی هستند که در صفحات بیشتر این تحقیقات به چشم می خورد.

شاید به عنوان کلیدی ترین وجه ممیزه این نگرش بتوان به این نکته اشاره کرد که مباحث مطرح در آن هیچ گونه چالشی با نظام اقتصادی سرمایه داری که در واقعیت جامعه ساری و جاری است ، ایجاد نمی کند (بجز استثناهایی مثل بحث بانکداری که البته آن هم به نوبه خود دارای نواقص و مشکلات جدی است).

البته این به معنای آن نیست که در نظر ما هرگونه الگوی اسلامی اصالتا باید به نوعی با الگوهای مدرن و غربی تعارض داشته باشد. خیر؛ بلکه ما به این مساله به عنوان یک علامت سوال و محل تردید می نگریم.

علاوه بر این نباید فراموش کرد که وجود مجموعه ای از معضلات در نظام اقتصاد سرمایه داری بوده است که ما را به سمت ایده جدیدی از اقتصاد که الهام گرفته از مبانی دینی باشد، سوق داده است ؛ پس باید انتظار داشت راه حل جدید ویژگی های متفاوتی از راه حل حاکم و متعارف داشته باشد.

یکی از مفاهیم اقتصادی که به زعم محققان این رویکرد، با معیارهای اقتصادی اسلام ناسازگاری دارد، مفهوم نفع شخصی و سودجویی است که بنیانگذاران علم اقتصاد و اخلاف آنان تا امروز آن را به عنوان موتور محرک فعالیت های اقتصادی جوامع دانسته و می دانند. به اعتقاد فیزیوکرات ها محرک انسان نفع شخصی اوست که در زندگی مانند چراغی راهنمای او خواهد بود.

انسان با استفاده از عقل خود نفع شخصی خود را جستجو می کند. برهان عقلی راهنمای فعالیت انسان است و فکر تمتع بیشتر، توجیه فعالیت های اقتصادی بشر است.

همچنین باستیا، به عنوان یکی از اقتصاددانان کلاسیک می گوید: «در بادی امر که انسان در جستجوی تامین نفع شخصی خویش است می کوشد برای نیل به این منظور هر چه بهتر و بیشتر تمایلات و نیازمندی های دیگران را دریابد و برآورده کند؛ زیرا تنها به این طریق خواهد توانست حداکثر منفعت را به دست آورد. در اقتصاد آزاد، چگونگی نوسان قیمت ها بهترین راه شناسایی تمایلات مصرف کننده برای تولیدکننده به شمار می رود.»

و در نتیجه فعالیت اقتصادی انسان بدون آن که خود او بخواهد یا حتی بداند مطابق مصلحت و نفع جامعه است. اما با این حال مفهوم نفع شخصی و سودجویی به عللی که درصدد جستجوی آن هستیم ، انعکاسی منفی و مخالف با مفاهیم و ارزشهای اسلامی در اذهان بسیاری از متفکران مسلمان داشته است.

جالب اینجاست که با مرور آیات و روایات شریفه نیز نمی توان شواهدی علیه این مفهوم اساسی اقتصادی یافت ؛ بلکه بعکس لحن آیات شریفه قرآن و روایات معصومین علیهم السلام بیانگر این است که خداوند دنیا و نعمات گوناگون آن را برای بندگانش آفریده است و انسان را به تلاش و کوشش برای ابتغای فضل الهی و کسب رزق حلال تحریض و تشویق می کند.

«وَ هُوَ الَّذِی سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْكُلُواْ مِنْهُ لَحْما طَرِیّا وَ تَسْتَخْرِجُواْ مِنْهُ حِلْیَةً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَی الْفُلْكَ مَوَاخِرَ فِیهِ وَلِتَبْتَغُواْ مِن فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ» نحل / 14؛ او كسی است كه دریا را مسخّر [شما [ساخت تا از گوشت آن بخورید و زیوری برای پوشیدن از آن استخراج كنید و كشتی ها را می بینی كه سینه دریا را می شكافند تا شما [به تجارت بپردازید{ واز فضل خدا بهره گیرید؛ شاید شكر نعمت های او را بجا آورید.

«رَّبُّكُمُ الَّذِی یُزْجِی لَكُمُ الْفُلْكَ فِی الْبَحْرِ لِتَبْتَغُواْ مِن فَضْلِهِ إِنَّهُ كَانَ بِكُمْ رَحِیما.اسراء / 66 ؛ پروردگار شما كسی است كه كشتی را در دریا برای شما به حركت در می آورد تا از نعمت او بهره مند شوید. او نسبت به شما مهربان است.

«وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنَا آیَةَ اللَّیْلِ وَجَعَلْنَا آیَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُواْ فَضْلاً مِّن رَّبِّكُمْ» اسراء / 12؛ ما شب و روز را دو نشانه قرار دادیم، سپس نشانه شب را محو كردیم و نشانه روز را روشنی بخش ساختیم تا فضل پروردگارتان را بطلبید (و به تلاش زندگی برخیزید.)

«وَمِن رَّحْمَتِهِ جَعَلَ لَكُمُ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ لِتَسْكُنُوا فِیهِ وَلِتَبْتَغُوا مِن فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ» قصص / 73؛ و از رحمت اوست كه برای شما شب و روز را قرار داد تا هم در آن آرامش داشته باشید و هم برای بهره گیری از فضل خدا تلاش كنید و شاید شكر نعمت او را بجا آورید.

«فَإِذَا قُضِیَتِ الصَّلاَةُ فَانتَشِرُوا فِی الأَرْضِ وَابْتَغُوا مِن فَضْلِ اللَّهِ وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِیرا لَّعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» جمعه / 10؛ و هنگامی كه نماز پایان گرفت در زمین پراكنده شوید و از فضل خدا بطلبید و خدا را بسیار یاد كنید، شاید رستگار شوید.

«لَیْسَ عَلَیْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَبْتَغُواْ فَضْلاً مِّن رَّبِّكُمْ» بقره / 198؛ گناهی بر شما نیست كه از فضل پروردگارتان طلب كنید.

«هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَكُمُ الأَرْضَ ذَلُولاً فَامْشُوا فِی مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِن رِّزْقِهِ» ملك / 15؛ او كسی است كه زمین را برای شما رام كرد، بر شانه های آن راه بروید و از روزی های خداوند بخورید.

لینکهای مرتبط :

به فرمایشات رهبری عمل شده است؟

کسب روزی حلال نوعی جهاد

جهاد اقتصادی با تکیه بر مبانی دین